02/02/2017
GIZAŁKI
( dawne nazwy: Januszewice, Gizino,
Giżałki )
Pierwszy znany
zapis, świadczący o istnieniu Gizałek
pochodzi z roku 1283 . W tym czasie
,,Jakub, arcybiskup gnieźnieński, zamienił dziesięciny
z Ratynia, Osieczy i Główiewa na
dziesięciny klasztoru lędzkiego z Gizałek i
innych włości.” Gizałki musiały wtedy, być więc
własnością klasztoru w Lądzie. Nie da się jednak
określić, czy wieś założyli lądzcy, czyli niemieccy
zakonnicy pochodzący z Aldenbergu k. Kolonii, czy
istniała już wcześniej, a mnisi nabyli ją w inny
sposób. W 1579 r. posiadał tą wieś Piotr
Złotowski, a w roku 1618 Piotr Gniewosz . W 1699 r.
Gizałki stały się własnością Stanisława Rokossowskiego
– wchodziły w skład dóbr Nowej Wsi
Szymanowskiej. We wsi było kilkanaście chat, które
zamieszkiwali kmiecie, zagrodnicy, chałupnicy, rzemieślnicy i
komornice. Mieszkańcy trudnili się hodowlą wołów, krów, świni, koni
oraz produkcją świec i płótna, prowadzeniem karczmy.
Będąc poddanymi dziedzica z Nowej Wsi, mieli wobec niego określone powinności.
Dzięki spisowi inwentarza z 1699r. możemy dziś dość
szczegółowo zapoznać się z powinnościami oraz ze
stanem materialnym i ludnościowym Gizałek z tego okresu. Spis
podaje:
,,Wieś Giżałki.
O w c z a r n i a – w dyle i słupy postanowiona [z] zawarciem
dobrym i z kunami żelaznemi, poszycie poprawy potrzebuje. Owiec pańskich:
naprzód owiec rodnych 100, owiec dwuletnich 35, skopków dwuletnich 27, owieczek
latosich 65, skopków latosich 66, baranów 7. Suma owiec 300. B y d ł
o p a ń s k i e – krów dojnych 6, krów jałowych 3, wołków trzyletnich
3, jałowic trzyletnich 4, cieląt latosich 8, jmp. starosta żytomirski ma
dodać bydła sztuk 4. Poddaństwo w Giżałkach.
K m i e c i e –
Kmieć Janek wołów ma 5, koni parę, krowę jednę, chałupę ma dobrą, stodoła
naprawy potrzebuje, wołownia zła. Kmieć Kuba wołów ma 6, koni parę, liche ma
konie, krów 2, chałupa z chlewem i stodołą dobra. Kmieć Smolarek wołów ma 6,
koni parę nędznych, chałupę i chlewy, i stodołę ma dobrą. Czwartego kmiecia nie
masz na Bałachowskim miejscu, chałupa dobra i stodoła poszycia potrzebuje,
bydła żadnego nie zostawiono, tylko jmp. starosta sumitował się odesłać
pieniądze na to bydło i konie, co na kmiecia przynależy, zboże jednak z tego
placu do pańskich stodół zwieziono. Powinność tych kmieci: każdy dzień w
tydzień dwojgiem robić, do czego im rozkażą. Składów na ugor powinni zorać 10,
na jarzynę 8, przeorać powinni składów 15. Czynszu od tychże kmieci należytość:
kożdy kmieć powinien dać kapłonów 4, jajec pół kopy, manny 4 kwarty, kądziele
wyprząść ma kożdy z osobna sztuk 2.
C h a ł u p n i c y. – Chałupnik
Marcin chałupę ma wcale złą i stodółka dobra. Chałupnik Wojtek chałupę ma dobrą
i stodołę dobrą. Chałupnik Stach, chałupa dobra ze stodółką .Powinność tych
chałupników: od ś. Jana do ś. Michała robić ma kożdy z nich w tydzień 4 dni, po
ś. Michale 2 dni w tydzień, kądziele wyprząść ma sztuk 2.
Z a g r o d n i c
y – Busza krowę ma pańską i świnię jednę, chałupa dobra, poszycia
potrzebuje. Wojtek zagrodnik krowę ma pańską jednę i świnię,
chałupę ma dobrą. Walek zagrodnik krowę ma pańską i świnię, chałupę ma
dobrą. Powinność tych zagrodników: ręczną robotą w dzień w dzień po
dwojgu robić w stodole, pókiej czego staje; powinien młócić z wiertela trzynastego,
w żniwa do czego mu rozkażą, kądzieli sztuk 2 oprząść ciż powinni, kapł[on]ów 2
w czynszu powinien dawać.
R z e m i e ś n i c y
– Świec Grzegorz, który czynszu daje kapłonów 2, robocizny niedziel 4 w
żniwa; według kontraktu powinien robić do dworu robotę. Chałupę ma złą i
pieniędzy [daje] grzywnę. Świec Walek, który czynszu daje także kapłonów
2, robocizny niedziel 4 w żniwa, według kontraktu powinien robić robotę do
dworu; chałupę ma dobrą i pieniędzy [daje] grzywnę. Płóciennik
kapłonów daje 2, w żniwa powinien robić niedziel 4, płótno powinien obrobić
według kontraktu do dworu; chałupę ma dobrą. Kaczmarz kapłonów daje w czynszu
4, robocizny powinien odrobić w żniwa niedziel 4 ręczą robotą, piwo i gorzałkę
pańską powinien szynkować; chałupę ma złą, stajnia dobra, dranicami
pokryta.
K o m o r n i c e: Banaszka,
Olejniczka, Pawłowa, których powinność w żniwa 2 dni w tydzień bez cały rok,
zaś po dniu jednym przy pańskiej strawie, kądziele po sztuce jedny kożda prząść
powinna.”
Między
Gizałkami a Nową Wsią pobudowany był duży
most. Rokossowscy /ewentualnie piszący się, jako
Rokoszewscy / posiadali Gizałki jeszcze w XIX
w. W 1827 r. było tu 25 domów i 184 mieszkańców.
Około 1880 r.
wieś i folwark należała do powiatu słupeckiego,
gminy i parafii Szymanowice, posiadała 35 osad
i zajmowała 358 mórg obszaru .
W 1938 r. w Gizałkach
znajdowało się 65 zabudowań. W tym czasie, dla sąsiadującej
od wschodu miejscowości Alfredów, zaczęto
używać określenia Giżałki Las. / Później miejscowość Gizałki Las
została przyłączona geodezyjnie do Gizałek /.
Administracyjne
usytuowanie Gizałek ulegało zmianom. W 1932r. po
likwidacji powiatu słupeckiego, gminę Szymanowice, do
której Gizałki należały, włączono do powiatu
konińskiego. W 1937r. powiat koniński został wydzielony
z województwa łódzkiego i przyłączony do województwa
poznańskiego. W 1948r. dokonano korekty administracyjnej i ówczesną
gminę Szymanowice / wraz z Gizałkami / przyłączono
do powiatu jarocińskiego. W związku reformą administracyjną,
likwidacją dotychczasowych gmin, w 1954 r. Wojewódzka Rada
Narodowa w Poznaniu powołała na terenie powiatu jarocińskiego m.in.
gromadę Tomice. Objęła ona obszary dotychczasowych wsi :
Czołnochów, Gizałki, Leszczyca, Szymanowice, Tomice Las i Tomice /bez 70
ha łąk włączonych do gromady Lisewo w powiecie wrzesińskim/ z gminy Szymanowice
oraz miejscowość Młynik/ z gromady Ciemierów z gminy Dłusk w
powiecie wrzesińskim/. Z początkiem 1956 r. gromadę Tomice włączono
do nowoutworzonego powiatu pleszewskiego. Można powiedzieć, że
rok 1960 stał się początkiem ,,kariery
administracyjnej i rozwojowej” dla Gizałek. Z dniem 1 I
1960 r. włączono do gromady Tomice zlikwidowaną gromadę Wronów i przeniesiono
siedzibę Gromadzkiej Rady Narodowej do Gizałek. W 1972 r. do
gromady Gizałki została włączona, pośpiesznie zlikwidowana gromada
Białobłoty. Z dniem 1 I 1973 r., w związku z kolejną reformą
administracyjno-gospodarczą kraju, zlikwidowano gromady, a w ich miejsce
utworzono gminy – w tym gminę ze stolicą w Gizałkach.
Obecnie po okresie intensywnego rozwoju, miejscowość
liczy ok. 860 mieszkańców, obejmuje obszar 6,8 km kw.
Piotr Czajczyński, Białobłoty – styczeń 2017.
Piotr Czajczyński, Białobłoty – styczeń 2017.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz