CMENTARZE EWANGELICKIE GMINY GIZAŁKI

 

           CMENTARZE  EWANGELICKIE  GMINY  GIZAŁKI

 

   ,,Gaje, bory, lasy

   Tam, gdzie jeszcze nie tak dawno

   Były  pola uprawne

   Stoi  stary dom.”

 

                                   CMENTARZ  EWANGELICKI  W  BIAŁOBŁOTACH

 

  Białobłoty w przeszłości nosiły  nazwy: Królikowskie  Olędry,  Białobłockie Olędry, Holendry  Białobłoty,  Kolonia  Białobłoty,  Białebłota.

  W  1790r.  było  tu  26 gospodarstw i 205mieszkańców, w 1827r. -  100 zabudowań  i  778 osób,  ok. 1880r. - 146 domostw  i 1314 mieszkańców,  w 1938r. -173 gospodarstwa;  obecnie wieś  ma obszar- 15,5 km kw.

  Miejscowość  założona  została z inicjatywy  starosty  ostrzeszowskiego  Franciszka  hrabiego Stadnickiego, właściciela  dóbr  grodzieckich.

  Pierwsi  mieszkańcy sprowadzeni zostali  już ok. 1770 r., lecz główny napływ ludności  narodowości polskiej  i  niemieckiej  na  ten  obszar  miał  miejsce w 1787 r.

  Zachowany  dokument  lokacyjny  Białobłot  z 1787r. wystawiony przez starostę  Stadnickiego na zamku w Grodźcu wyjaśniał, że celem  sprowadzenia  osadników – olędrów  do  lasów nieużytecznych   było:  ,, pomnożenie  intrat  (dochodów)  z powiększonej ludności, powodując się  prośbą wolnych przychodniów osiąść na Borach  Królikowskich  żądających… i  na   prośbę olędrów  już  teraz osiadłych”. 

  Mieszkający  we wsi ewangelicy należeli do parafii ewangelicko - augsburskiej w Grodźcu. W okresie  ponad 150 lat, w których zamieszkiwali, funkcjonował  tu  kantorat;  powstał  dom  modlitwy, pełniący również funkcję szkoły elementarnej oraz ewangelicki  cmentarz .

  Cmentarz  ewangelicki w Białobłotach,  który  dziś  jest  niemal  niezauważalny,  to  pozostałość  po  dawnych  mieszkańcach  narodowości  niemieckiej.  Chowani  tu  byli  ewangelicy z Białobłot, Orliny Małej, Dziewinia Dużego. Z akt parafii ewangelickiej w Grodźcu wynika , że w okresie półtora wieku istnienia  cmentarza, pochowanych zostało  na  nim  ok. 4 tysiące osób, z czego  połowę  stanowiły  dzieci.

 

                                                        DOM  MODLITWY  I  SZKOŁA  W  BIAŁOBŁOTACH

 

                                                                                         MAPA 1839

 

   STAROSTA  OSTRZESZOWSKI  FRANCISZEK  HRABIA  STADNICKI

 

PRZED STARĄ SZKOŁĄ I CMENTARZEM EWANGELICKIM W BIAŁOBŁOTACH W 1965 R. - wizyta kuratora poznańskiego dr Jana Stoińskiego

                          CMENTARZ  EWANGELICKI  W  KOLONII  OBORY

 

  Kolonia Obory w przeszłości nosiła nazwę  Holendry Oborskie  oraz Oborskie Stare Olędry  i Oborskie Nowe Olędry.

  Założona  została z inicjatywy  lokalnych  właścicieli ziemskich  Jana  Sęp–Szarzyńskiego i jego żony Marianny z Rożniakowskich  Szarzyńskiej, którzy sprowadzili tu polskich i niemieckich osadników  ( akt lokacji  z 1789r.)

  W  roku 1789,  po kilkuletnim okresie  karczowania lasów, osuszania terenów pobagiennych, przystosowywania gruntów i budowy domów, wieś miała 27 gospodarstw i 141 mieszkańców;  w 1793r. gospodarstw było 48, w 1890r. – 99 zabudowań i 903 mieszkańców, w 1938r. – 111 gospodarstw;  obszar wsi wynosi 10,9 km kw.

  Kolonia  Obory  do 1945 r. zamieszkana była przez ludność dwóch narodowości ; Polaków, którzy  stanowili  tu  mniejszość oraz Niemców- ewangelików,  których  odsetek  dochodził  do 80 % .

  Mieszkający  we wsi ewangelicy należeli do parafii ewangelicko-augsburskiej w Grodźcu. W okresie 150 lat, w których w Kolonii Obory zamieszkiwali ewangelicy, funkcjonował  kantorat;  powstał  dom  modlitwy, cmentarz, osobny budynek szkoły (najpierw  religijnej, później elementarnej), a przejściowo nawet Sąd Patrymonialny (w okresie  tzw. Prus Południowych, w latach 1795-1806).

  Spis  z 1839 r. podaje, że w Kolonii Obory  mieszkało 545 ewangelików.

  Cmentarz  ewangelicki w Kolonii Obory,  który dziś  jest niemal  niezauważalny,  to  pozostałość  po  dawnych  mieszkańcach  narodowości  niemieckiej.  Chowani tu byli  ewangelicy z Kolonii Obory  oraz Świerczyny, Toporowa, Sokółka, Wronowa, Studzianki, Rudy, Ostrowskiego.

 

                      CMENTARZ  EWANGELICKI  W  ORLINIE  DUŻEJ

   Orlina Duża w przeszłości nosiła nazwy nazwy: Orle, Orliny,  Holendry Biskupickie, Orlińskie Duże Olędry,  Kolonia Orliny, Orlina Wielka.

  Około 1880r. wieś posiadała 54 gospodarstwa i 546 mieszkańców, w 1938r. – było 79 osad ;  obszar wsi wynosi 12,5 km kw.

  Miejscowość założona została przez starostę  Franciszka hrabiego Stadnickiego w 1784 r. poprzez sprowadzenie nowych osadników – kolonistów polskich i niemieckich. Powstała na karczowiskach  lasów i osuszonych  terenach  pobagiennych.

  Akt  lokacji  dla  Orlin  przekazuje następującą informację  odnośnie  założenia  wsi: ,,Roku Pańskiego 1784, dnia 5 maja  z woli  Jaśnie  Wielmożnego Franciszka  Stadnickiego, hrabiego, starosty ostrzeszowskiego, rycerza Orderu Świętego Stanisława,  pana i dziedzica Grodźca i Królikowa  z przyległościami, sporządza się kontrakt z uczciwym Bogusławem Krolem, który jako zasadźca (oraz sołtys) podejmie się osadnictwa na Lasach Królikowskich za Otniami w miejscu zwanym_Orle.”

  Mieszkający  do 1945r.  we wsi ewangelicy należeli do parafii ewangelicko-augsburskiej w Grodźcu.  W roku 1820 wybudowano  dom  modlitwy – budynek  z  drewna i pod strzechą. W tym czasie w Orlinie Dużej istniał  już cmentarz ewangelicki. Funkcjonował  tu  kantorat. W 1839r.  w Orlinie Dużej  mieszkało 257 ewangelików.  W 1924r. spalił się stary dom modlitwy w Orlinie Dużej. W tym samym roku został pobudowany nowy obiekt z  rudy żelaza, cegły i pod  dachówką, wyposażony w chór. W  budynku tym znajdowało się tez mieszkanie  dla  kantora, nauczyciela.

  Cmentarz  ewangelicki w Orlinie Dużej  to pozostałość  po  dawnych  mieszkańcach  narodowości  niemieckiej  oraz  jeden z najlepiej zachowanych i największych tego typu obiektów   na  obszarze Puszczy Pyzdrskiej. Dawniej  otoczony był murem  z  rudy  darniowej o wysokości ok.1,5m.  Jego wymiary  wynoszą  120m x 42m.  Chowani  tu byli  ewangelicy z Orliny Dużej i pobliskich  miejscowości.

                   EWANGELICKI DOM MODLITWY W ORLINIE DUŻEJ – stan współczesny

                             

                EWANGELICKI DOM MODLITWY W ORLINIE DUŻEJ – okres II wojny światowej

             EWANGELICKI DOM MODLITWY W ORLINIE DUŻEJ - okres II wojny światowej

        PRZED  CMENTARZEM  EWANGELICKIM W ORLINIE DUŻEJ - okres II wojny światowej

          WIATRAK –KOŹLAK  W ORLINIE DUŻEJ  PO  WICHURZE  -  okres II wojny światowej

 

                           CMENTARZ  EWANGELICKI  W  WIERZCHACH

  Wierzchy  nosiły dawniej nazwę Holendry Wierzchy.

  Założone  zostały w 1780r. z inicjatywy Jana Samka Gliszczyńskiego, szambelana Jego Królewskiej Mości, dziedzica dóbr Tomice.

  W 1793r. wieś posiadała 17 gospodarstw, w  1921r. – 59;   przez  ponad 150 lat zamieszkiwana  była wspólnie  przez ludność narodowości polskiej i niemieckiej, czyli  przez  sprowadzonych  tu  osadników – olędrów.

  W drugiej  połowie  XIX w. w Wierzchach, w drewnianym budynku krytym słomą mieściły się szkoła i dom modlitwy,  w pobliżu znajdował się cmentarz ewangelicki.

  Według  spisu parafii ewangelicko-augsburskich Diecezji Kaliskiej z 1937r. Wierzchy należały do Parafii Zagórów, Filii Lissewo-Pyzdry.

  Cmentarz  w Wierzchach  to  pozostałość  po  dawnych  mieszkańcach  narodowości  niemieckiej  wyznania  ewangelickiego.

 

…………………………………………………………………………………………………………….

 

   Białobłoty,  Kolonia Obory,  Orlina Duża, Wierzchy,  to tylko  niektóre  z kilkudziesięciu osad  olęderskich  założonych  na obszarze Puszczy Pyzdrskiej w latach 1746-1793,  głównie z inicjatywy lokalnych właścicieli ziemskich.  Przybywający tu ,, za chlebem ”  olędrzy, w znacznej części pochodzili z obszarów niemieckojęzycznych i byli  wyznania ewangelickiego (luterańskiego). Olędrzy cieszyli się wolnością osobistą, płacili czynsz za użytkowanie gruntów, korzystali ze swobody religijnej, zakładali  szkoły i domy modlitwy, posiadali własny samorząd.

  Po II wojnie światowej niemal wszyscy, samoistnie lub w drodze przymusu, opuścili swoje gospodarstwa. Wiele  wsi  wyludniło się,  cmentarze w znacznym stopniu  uległy  zniszczeniu  przez  czas  lub  dewastację.

W 2020 ROKU